- شماره: ۴۳
- ویژه‌نامه: خارش پوست – علامتی ساده یا نشانه‌ای از بیماری سیستمیک؟
عنوان: خارش مداوم پوست؛ از خشکی ساده تا هشدار بیماری‌های درونی - پزشک معالج: دکتر میثم ضرغامی
خارش یا Pruritus یکی از شایع‌ترین شکایات بیماران در کلینیک‌های پوست است. اگرچه در بسیاری از موارد منشأ آن موضعی و خوش‌خیم است (مثل خشکی پوست یا آلرژی تماسی)، اما گاهی می‌تواند علامت هشداردهنده‌ای از بیماری‌های کبدی، کلیوی، تیروئیدی یا خونی باشد.
درک مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیک خارش و انتخاب درمان مناسب، برای کنترل این علامت آزاردهنده حیاتی است.
مکانیسم‌های خارش (Pathophysiology)
گیرنده‌های حسی (Pruriceptors) در اپیدرم و درم، به محرک‌های شیمیایی (مانند هیستامین، سیتوکین‌ها، پروتئازها) پاسخ می‌دهند. انتقال پیام خارش از طریق فیبرهای عصبی نوع C-unmyelinated به نخاع و سپس قشر مغز صورت می‌گیرد.
واسطه‌های شایع در ایجاد خارش:
- هیستامین → در آلرژی‌ها و کهیر
- IL-31 → در درماتیت آتوپیک
- Substance P و Opioid receptors → در خارش مزمن سیستمیک
علل شایع خارش (Etiologies)
علل پوستی (Dermatologic causes)
- Xerosis cutis (خشکی پوست) – شایع‌ترین علت در سالمندان
- Atopic dermatitis – همراه با IL-4 و IL-31 بالا
- Contact dermatitis (تحریکی یا آلرژیک)
- Urticaria / Angioedema
- Psoriasis، Lichen planus، Scabies
علل سیستمیک (Systemic causes)
- Cholestatic liver disease (مثل PBC, PSC): افزایش نمک‌های صفراوی
- Chronic renal failure (Uremic pruritus): تجمع مواد نیتروژنی
- Hematologic disorders (Polycythemia vera, Hodgkin lymphoma): افزایش هیستامین
- Thyroid dysfunctions (هیپو و هیپرتیروئیدیسم)
- Diabetes mellitus (بویژه با نوروپاتی محیطی)
علل نورولوژیک و سایکولوژیک
- Neuropathic pruritus (در ضایعات نخاعی یا MS)
- Psychogenic pruritus (در اضطراب و افسردگی مزمن)
ارزیابی و تشخیص (Diagnosis)
شرح حال دقیق: مدت، محل، شدت، عوامل تشدید/کاهش
معاینه پوست: بررسی ضایعات اولیه و ثانویه
آزمایش‌ها:
CBC, LFT, RFT, TSH, FBS, Ferritin — جهت بررسی علل سیستمیک
در صورت نیاز:
بیوپسی پوست، آزمایش IgE، بررسی صفراوی و اکو شکم
درمان (Treatment)
درمان‌های موضعی (Topical)
- Emollients و مرطوب‌کننده‌ها: حاوی سرامید، اوره ۵–۱۰٪، گلیسرین
- کورتیکواستروئیدهای موضعی: در خارش‌های التهابی
- کرم‌های ضدخارش: حاوی پراموکسین، کالامین یا منتول
- مهارکننده‌های کالسینورین: Tacrolimus / Pimecrolimus در درماتیت آتوپیک
درمان‌های سیستمیک (Systemic)
- آنتی‌هیستامین‌ها: (Cetirizine, Loratadine, Hydroxyzine)
- آنتی‌دپرسان‌ها: (Doxepin, Sertraline) در خارش‌های سایکولوژیک
- گاباپنتین یا پره‌گابالین: در خارش نوروپاتیک
- اُپیوئید آنتاگونیست‌ها: (Naltrexone) در خارش کبدی
- فتوتراپی (UVB narrow band): در خارش مزمن مقاوم
درمان‌های کلینیکی در ماه‌زر
فتوتراپی کنترل‌شده NB-UVB برای خارش‌های مزمن
مزوتراپی آبرسان و ترمیم سد پوستی
کربوکسی‌تراپی ملایم جهت بهبود میکروسیرکولاسیون
روتین ضدخارش کلینیکی: شامل شوینده‌های ملایم، کرم‌های barrier-repair و ضدالتهاب
پیشگیری و مراقبت خانگی
- استفاده از شوینده‌های بدون سولفات و pH ملایم
- اجتناب از دوش آب داغ و صابون‌های قوی
- مرطوب‌سازی بلافاصله بعد از حمام
- پوشیدن لباس‌های نخی و تهویه مناسب پوست
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف دارو با نظر پزشک
یادداشت تخصصی از دکتر میثم ضرغامی
«خارش مداوم پوست تنها یک علامت ساده نیست؛ می‌تواند پنجره‌ای به بیماری‌های درونی بدن باشد. تشخیص دقیق علت، نخستین گام درمان مؤثر است. در کلینیک ماه‌زر، ما با ترکیب درمان‌های هدفمند و مراقبت‌های پوستی، به بیماران کمک می‌کنیم تا کیفیت زندگی و آرامش پوستی خود را بازیابند.»
کلینیک ماه زر – جایی برای درمان علمی و مراقبت هوشمندانه
شماره تماس و نوبت‌دهی آنلاین: ۰۲۱۹۱۰۰۲۵۵۵
صفحه اینستاگرام: MahZarClinic